Demet ŞAYLI KARAKUŞ, demetsayli@hotmail.com
Turizm son yıllarda ekonomik ve sosyal açıdan giderek önemli hale gelmiş ve hızla gelişen bir sektör konumuna gelmiştir. Önceden sadece eğlence, tatil, tarihi ve kültürel gezi olarak algılanan turizm, günümüzde farklı alanlarda da yapıldığı görülmektedir (Demir ve Sağlık, 2020). Dünyada turizm sektörünün gelişmesiyle birlikte insanların seyahat etme sebepleri de değişmiştir. Bununla beraber alternatif turizm türleri meydana gelmiştir. Bunlardan biri de sağlık turizmidir (Altsoy ve Boz, 2019). Günümüzde turistler, turizm kapsamında seyahat etme ve geçici konaklama ihtiyaçlarının yanı sıra sağlık problemlerine yönelik kaliteli çözümler aramaya da başlamışlardır. Seyahat edip geçici konaklayarak tedavi olmayı hedefleyen turistlerin bu hareketleri sağlık turizmi kavramını ortaya çıkarmıştır (Tontuş, 2018). Sağlık nedeniyle seyahatler yeni bir hareket değildir ve uzun zaman öncesinden beri kaplıcalara ve kıyı bölgelerine gelen turistler için itici güç olmuştur (Hall, 2011). Günümüzde sağlık turizminin ne kadar önemli olduğu, bazı ülkelerin yurt dışına çıkmalarının birinci önceliğinin sağlık turizmi olması ile anlaşılmaktadır. Turizm sektörünün gelişmesi ile insanların istek ve ihtiyaçları da değişmiştir. Bununla birlikte sağlık turizmi de bu istek ve ihtiyaçlarla birlikte gelişme göstermiştir. Sağlık turizminin gelişmesindeki en büyük etki, insanların yüksek kalite düşük fiyat politikası izleyen sağlık hizmetlerini tercih etmesi olmuştur (Şahin ve Tuzlukaya, 2017). İnsanların bu tercihinde beden, zihin ve ruh dengesini araması etkili olmuştur. Tedavi, zindelik, sağlıklı beslenme gibi somut faydanın yanında sağlıklı yaşam tarzı, zihinsel dinlenme, rahatlama gibi soyut faydaların da talep edildiği görülmektedir (Langvinienė, 2014). Sağlık turizmi, ülkelere ekonomik olarak katkı sunmasıyla önemli bir yere sahiptir. İnsanların sağlığa yönelik harcamalarındaki artış, yaşlanan nüfus, yüksek maliyetler, sağlık sistemindeki sorunlar, bekleme sürelerinin uzunluğu, sosyal güvenlik sisteminde yaşanan sıkıntılar, gelişmiş ülkelerde geriatrik (65 yaş üstü) nüfusun hızla artması ve konforlu seyahat teknolojilerinin gelişmesi gibi sebepler sağlık turizminin gelişmesine ve küresel olarak büyümesine neden olmaktadır (Altın ve diğ., 2012; Demir ve diğ., 2020). Dünyada büyüyen sağlık turizminden büyük pay alanlar ise sağlık turizminin süreçlerini doğru şekilde yapılandırmış ve stratejilerini, politikalarını önceden belirlemiş olan ülkelerdir (Şahin ve Şahin, 2018). Sağlık turizmi genel kabul edilen görüşe göre dört başlığa ayrılmaktadır. Medikal turizm, termal turizm, Selus Per Aqua (SPA) – Welness turizmi ve ileri yaş turizmi/engelli turizmi olarak gruplandırılmaktadır. Çalışmanın konusu olan medikal turizm, bir sağlık tesisinde kişinin sağlığının iyileştirilmesi amacıyla tıbbi bakım ve tedavilerin tümünü kapsar (Özkan, 2019). Medikal turizm ile sağlık turizmi birbiriyle karıştırılsa da farklı öneme sahip iki kavramdır. Sağlık turizmi, kişinin zihin ve beden sağlığını korumak, geliştirmek veya yenilemek amacıyla yaşadığı ülkenin dışına çıkmasıdır. Medikal turizm ise tıbbi müdahale amaçlı yapılan sağlık iyileştirilmesidir (Mohamad et al., 2012). Medikal turizm, turizm kavramından farklı olarak motivasyon kaynağı tıbbi tedavidir. Medikal turizm iki farklı hedefi birbiri ile bağdaştırmayı amaçlar. Bunlar, yabancı ülkelerde yapılan tıbbi tedavilerden yararlanmak, diğeri de bu tıbbi tedavileri turistik faaliyetlere çevirmektir (Freire, 2012). İnsanların başka ülkeyi medikal turizm amacıyla seçmesinde önemli etkenler ön plana çıkmaktadır. Tedavilerin ucuz olması, medikal turizme yönelik teknolojinin gelişmiş olması, ulaşım maliyetlerinin az olması, kendi ülkelerinde bulunmayan tedaviler, kısa bekleme süresinin olması, doktor uzmanlığı, kendi ülkelerinde tedavilerin sigorta kapsamında olmaması sayılabilmektedir (Muhi ve Đurković, 2020; Şengül ve Çora, 2020). Örneğin, İsrail ve Avrupa’daki bazı plastik cerrahlar uluslararası hastaları daha çok cezbetmektedirler. İsrail ve Avrupa’daki bazı hastanelerin, sağlık sistemlerinin iyi olması da itibar açısından cazip hale getirmiştir. Son yıllarda hastalar tedavi olmak amacıyla başka ülkeleri tercih etmeye başlamışlardır. Bu tercihlerinde, fiyatların ucuzluğu ve hizmetin kalitesi ön plana çıkmıştır. Hastaların, bu kriterlerde tercih ettiği ülkeler arasında Türkiye de önemli bir destinasyondur. Literatür incelendiğinde, turizm dalları arasında medikal turizm, küresel pazarda önemli bir konuma gelmekte olduğu, hem tedavi alternatifleri hem de ekonomik olarak hızlı bir gelişim gösterdiği görülmektedir. Bununla beraber Türkiye’de medikal turizmde yer alan sektörlerin ve kamu kurumların arasında ciddi kopukluklar bulunmaktadır. (De Arellano, 2007).
Sağlık Turizmi ile Turizm Arasındaki Ortak ve Ayırıcı Özellikler
Turizm ile sağlık turizminin birçok ortak noktası ve ayırıcı özellikleri vardır. Bunun sebebi ise sağlık turizminin genel turizm kavramının bir alt dalı olmasıdır. Genel turizm ile sağlık turizminin ortak özellikleri aşağıda verilmiştir. Buna göre genel turizm ile sağlık turizminin ortak özellikleri şunlardır (Doğan ve Aslan, 2019):
Genel turist ile sağlık turistinin seyahat, rehberlik, konaklama gibi süreçleri benzer şekilde işlemektedir.
Her genel turist potansiyel bir sağlık turisti olabilmektedir.
Sağlık turisti veya genel turist her iki kolun da müşterisi olabilmektedir.
Turistin güvenliği konusu ortak bir paydaştır.
Toplumsal bir olgudur.
Yatırım ve istihdam kaynağı oluştururlar.
Pazarlama mekanizmasının piyasası vardır.
Her iki kolun da ortak noktası insandır. Birbiri ile bağlantılı birçok sektörü oluştururlar.
Ekonomik getiri ve müşteri memnuniyeti ortak amaçtır. Genel turizm ile sağlık turizminin ortak özelliklerinin bulunmasının yanı sıra ayırıcı özellikleri de mevcuttur.
Genel turizm ile sağlık turizminin ayırıcı özellikleri ise şunlardır (Doğan ve Aslan, 2019):
Sağlık turizminin temel odağı insan sağlığıdır.
Sağlık turizmi, medikal turizm olarak da anılmaktadır. Fakat medikal turizm, sağlık turizminin alt dalıdır.
Sektörler bazında kendine has özellikleri vardır.
Karma ve kompleks bir yapıdadır.
Memnuniyeti sağlamak kolay değildir. Daha fazla dikkat, gayret ve emek gerekmektedir.
Plan ve program kusursuz işlemelidir.
Sağlık turizmi genel turizmden daha fazla ekonomik getiri sağlamaktadır. Daha fazla döviz girdisi sağlamaktadır.
Değişen hareket alanına sahiptir. Bunun sebebi, sağlık turistinin hareket yönü maliyetler, kalite ile bekleme süreleri belirlemektedir.
Tedaviye yönelik tıbbi malzemenin bulunması gerekmektedir
Sağlık Turizmin Dalları
Literatür incelendiğinde genel olarak dört farklı sağlık turizmi çeşidinin bulunduğu sonucuna varılmıştır. Bunlar; medikal turizm (tıbbi/tıp), termal turizm (kaplıca), SPAWellness turizmi, ileri yaş turizmi (yaşlı bakımı/3.yaş turizmi/geriatri turizmi ve engelli bakım turizmi olarak kategorize edilmektedir (Şahin ve Tuzlukaya, 2017).
Medikal (Tıbbi/Tıp) Turizm
Sağlık turizminin bir alt dalı olan medikal turizm, tıp ve turizmin birleşmesi ile dünyada büyüyen, yeni sayılabilecek bir turizm türüdür. Connell’a (2008) göre medikal turizm, insanların tıbbi, diş, kozmetik ve cerrahi bakım almak için denizaşırı destinasyonlara seyahat ederken turistik faaliyette bulunması olarak tanımlamaktadır (Muhi ve Đurković, 2020). İnsanların farklı destinasyonları tercih etmesindeki temel sebep, sağlık hizmetlerine daha kolay erişim, yüksek kalite ve düşük fiyat politikası yürütmesidir. Temel amaç her ne kadar tıbbi tedavi almak olsa da bunun yanında rekreasyon ve rahatlama etkinliklerini de içermektedir. Genel sağlık sorunları ön planda olduğundan dolayı diğer turizm dallarından farklıdır. Sağlık harcamalarının yükselmesi, küreselleşen sağlık hizmetleri de medikal turizmin büyümesinde etkili olmaktadır (Erdoğan ve Yılmaz, 2012). Medikal turizmde iki farklı şekli vardır. Bunlardan birincisi; cerrahidir. Cerrahide operasyon olmak zorundadır. İkincisi ise; terapötiktir. Terapötik kavramı, tedavi edici, rahatlatıcı tedavilerdir. Terapötik tedavi yöntemleri, iyileştirme tedavileridir (Muhi ve Đurković, 2020). Medikal turizm, medikal turistlerin sağlıklarını iyileştirmeye yönelik aldıkları tıbbi işlemlere denir. Medikal turistlerin aldıkları tıbbi hizmetler şunlardır (Bulut ve Şengül, 2019):
İleri tedaviler (kardiyovasküler cerrahi, radyoterapi, vb.)
Transplantasyon (kalp, karaciğer, böbrek nakilleri vb.)
Infertilite (tüp bebek uygulamaları vb.)
Plastik cerrahi (estetik cerrahi meme büyütme, meme küçülte vb.)
Diş tedavileri (protez vb.)
Obezite cerrahisi (Gastrik bypass vb.)
Göz, diyaliz tedavileri vb.
Termal (Kaplıca) Turizm
Termal turizm, sağlık turizminin eski çağlardan beri kullanıldığının en önemli kanıtıdır. Termal turizmin birçok farklı çeşidi vardır. Termomineral su banyosu, içme, inhalasyon (hastaya solunum yolu ile anestezik ilaçlar ve astım ilaçlarının verilmesi işlemi), çamur banyosu gibi yöntemlerle; iklim kürü, fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi, diyet gibi destek tedavi yöntemleri kür tedavi altında uygulanmaktadır. Yukarıda sayılan yöntemler, kür tedavi uygulamaları, termal suların rekreasyon amaçlı kullanımı ile meydana gelen turizm çeşidine termal turizm denmektedir (Aba ve diğ., 2019). Termal turizm, kaplıca gibi jeotermal tesislerden yararlanmak amacıyla yapılan turizm hareketidir.
Bu turizm hareketleri iki farklı şekilde yapılabilmektedir (Gülen ve Demirci, 2012):
Tedavi amacıyla yapılan termal turizm; kendi ülkesinde hekimler tarafından teşhisi konulmuş olan, rapor ile tedavi göreceği tescillenmiş olan hastaların iyileşmek için başka destinasyonu tercih etmesidir.
Turistlerin özellikle yaşlı kesimin jeotermal kaynaklardan dinlenme, rahatlama amacıyla kullanmasıdır. Hastalar için kaynakların kalitesi, yüksek fiyatlı yerleri tercih etmesi önemlidir. Turistin öncelikli amacı dinlenme ve eğlencedir. Termal turizmin bu çeşidi wellness turizmi kapsamına girmektedir.
Termal turizmde kullanılan bazı tedavi uygulamaları bulunmaktadır. Bu tedavi uygulamaları ve açıklamaları
Klimatizm: Açık ve temiz havadan yararlanarak iyileşmek adına uygulanan bir tedavi yöntemidir.
Üvalizm: Yerel, o bölgeye ait bitkilerle yapılan tedavi yöntemidir.
Termalizm: Kaplıca, ılıca vb. şifalı su kaynaklarının sağlık bulmak adına tedavi amaçlı kullanılmasıdır.
Balneoterapi: Bol mineralli sular ile yapılan tedavi şeklidir.
Talassoterapi: Deniz suyu ve doğal enerji kaynağı güneşten faydalanılarak gerçekleştirilen tedavi uygulamasıdır.
Hidroterapi: Su ile yapılan tedavi uygulamasıdır.
Speleoterapi: Mağara ortamından yararlanmak suretiyle yapılan tedavi türüdür.
Helioterapi: Güneş ışığından yararlanılarak yapılan tedavi yöntemidir.
Peloidoterapi: Mineral yönünden zengin çamurlar yardımı ile yapılan kürdür. SPA-Wellness Turizmi
Wellness turizmi, sağlık turizminde modern yenilikleri takip ederken ortaya çıkan bir terimdir. Wellness, beden ve zihin arasındaki sağlık ve esenliğe yönelen bir turizm çeşididir. Wellness turizminin temelinde öz sorumluluk, fiziksel aktivite, kozmetik bakım, sağlıklı beslenme, rahatlama, meditasyon, zihinsel aktivite, eğitim ve sosyal ilişkiler ile beden, zihin ve ruh dengesi olarak düşünülmektedir. Wellness turizmi, literatürde sağlık turizminin bir alt dalı olarak ele alınmaktadır. Miller’e göre (2005) wellness turizmi, turistlerin daha yüksek sağlık seviyelerine ulaşmak için tatile çıktıkları seyahat türü olarak tanımlanmaktadır (Muhi ve Đurković, 2020). Wellness turizmi, bireyin bütünselliğini vurgulamaktadır. Ruh, beden ve zihnin dengesini sağlayarak hissedilen, yapılan, düşünülen ve inanılan her şeyin sağlık durumuna doğrudan etkisi ile anlaşılmaktadır (Todd, 2011). SPA-Wellness hizmetleri günümüzde oldukça popülerdir. Vücudun dinlenmesi, ağrı ve acıların dinmesi amacıyla uzman kişiler tarafından su ve çeşitli aromatik kürler kullanılarak uygulanan bir tedavi yöntemidir. Uluslararası SPA Birliği tarafından kategorize edilen SPA çeşitleri. SPA, Uluslararası SPA Birliği’nin yapmış olduğu kategorilere göre altı farklı kategoride incelenmiştir.
- Kulüp SPA: Günlük kullanıma dayalı Fitness, SPA gibi sağlık hizmetlerini sunan kulüplerdir.
- Günlük SPA (Day SPA): En yaygın SPA türü olup günlük SPA hizmetleri sunulmaktadır.
- Ziyaret/Tatil Destinasyon SPA: Fiziksel sağlık profesyonelce yönetilen hizmet programları ile yerinde konaklama yapılması yoluyla sağlığın iyileştirilmesine yönelik hizmetler sunulmaktadır.
- Sağlık/Medikal/Tıbbi SPA: Sağlık ve Wellness bakımlarının, geleneksel SPA hizmetleri ile birlikte alternatif ve modern tedavi hizmetlerinin verildiği merkezlerdir.
- Termal/Mineral/Kaplıca SPA: Kaynağından alınarak kullanılan doğal mineral, thermal veya deniz suyu ile yapılan Wellness – SPA hizmetlerini ve hidroterapi uygulamalarını kapsar.
- Tatil/Dinlenme Yeri/Otel/Resort SPA: Bir tatil yeri veya otel içinde yerleşik şekilde profesyonelce yönetilen SPA hizmetlerinin, sağlık ve iyileştirme ünitelerinde SPA menü seçeneklerinin günlük veya daha uzun süreli sunulması olup Wellness hizmetlerinin de sunulmasını kapsar
İleri Yaş (yaş turizmi/geriatri turizmi) ve Engelli Bakım Turizmi
Yirminci yüzyılda hem teknolojide hem ekonomik anlamda gelişmelerin yaşanması ile sağlıkta ve sosyal yaşamda iyileşmeler yaşanmıştır. Bununla beraber de insanların yaşam süreleri uzamıştır. Uzayan yaşam süreleri beraberinde çoğalan dünya nüfusunu getirmiştir (Eriş, 2019). İleri yaş turizmi, 65 yaş üstü, bir veya birden fazla kronik rahatsızlığı olan, bakıma ihtiyacı olan hastaların gerekli koşulları sağlayarak uzman kişiler tarafından bakımlarını, tedavilerini, rehabilitasyonlarını sağlamak amacıyla yaşadıkları ülke dışındaki klinikleri, geriatri tedavi merkezlerini, bakım evlerini kapsamaktadır (Özkan, 2019). İleri yaş turizmi, turizm destinasyonu içinde yer almayan bölgelerde alternatif bir turizm destinasyonu olarak ortaya çıkmıştır. İleri yaş ya da geriatri turizmi ile kaynakların daha etkin ve düzenli kullanılması, doğaya, kültürel değerlere zarar vermeyen bilinçli turistin oluşturulması amaçlanmıştır. İleri yaş turisti, normal turistik faaliyetlerinden farklı hizmet alan ve bu amacı kapsayan seyahatlerde 3.yaş bakımı içeren turistik faaliyetlerdir (Yıldız, 2019). Birleşmiş Milletlerin 2019 verilerine göre dünyada 700 milyondan fazla insan fiziksel ya da zihinsel bir engel ile yaşamak zorundadır. Geçmişte engelli insanlar kendini dışlanmış, sağlıklı insanlardan daha küçük gören gruplar iken günümüzde kendi sorumluluklarının farkına varan, bu sorumlulukların üstesinden gelen, iş yaşamına giren, sağlıklı insanların yararlandıkları tüm imkânlardan yararlanan bireyler haline gelmişlerdir (Daştan, 2014). Engelli turizm, engelli insanların bu engellerini ortadan kaldırmaya yönelik, topluma kazandırılmasına yönelik koruyucu, iyileştirici sağlık hizmeti sunulan turizm türüdür (Bozça ve diğ., 2017; Murat Eren,Temmuz 2021)
